De Staatsrechtconferentie is sinds 1973 het wetenschappelijke jaarcongres voor Nederlandse staatsrechtjuristen. De conferentie vindt traditioneel plaats in de tweede of derde week van december. De organisatie is bij toerbeurt in handen van een van de universitaire vakgroepen staatsrecht. Elke conferentie heeft een overkoepelend thema, dat wordt vastgesteld door de organiserende vakgroep. De conferentie is gericht op wetenschappers, praktijkjuristen, studenten en andere geïnteresseerden. De preadviezen worden in de vorm van een geredigeerde bundel gepubliceerd in de reeks Publicaties van de Staatsrechtkring, sinds 2006 uitgegeven door Wolf Legal Publishers.
Via www.staatsrechtconferentie.nl vindt u actuele informatie over de Staatsrechtconferentie. In 2024 wordt de Staatsrechtconferentie georganiseerd door de Universiteit Leiden. De conferentie vindt plaats op vrijdag 13 december.
Recente Staatsrechtconferenties
Staatsrechtconferentie 2023: De staat van de Staat
De Staat is terug. Decennialang moest het oplossen van maatschappelijke vraagstukken zoveel mogelijk worden overgelaten aan ‘de markt’ of ‘de samenleving’. Maar in de jaren twintig van de 21ste eeuw is de Staat weer aan zet. Van links tot rechts zien politieke partijen een grotere rol voor de Staat weggelegd bij de regulering van de economie, de bestrijding van ongelijkheid en het terugdringen van de pandemie en andere gezondheidsrisico’s. ‘Privatisering’, ‘de participatiesamenleving’ of ‘meer marktwerking’ lijken oproepen uit een ver verleden. ‘Make the government great again’ is de teneur van het huidige politieke en maatschappelijke discours. Maar in hoeverre kan de Staat de hoge verwachtingen ten aanzien van zijn oplossingsvermogen waarmaken?
Beoefenaars van het publiekrecht zijn vertrouwd met de gedachte dat fundamentele waarden niet zonder een sterke Staat beschermd kunnen worden. In de rechtsstaattheorie is het bijna vanzelfsprekend dat de Staat zorgt voor veiligheid en de verwezenlijking van klassieke en sociale grondrechten. Elk handboek staatsrecht legt uit hoe dat in zijn werk gaat of zou moeten gaan. De relevantie en de uiteindelijke suprematie van de Staat worden daarbij doorgaans zonder verdere reflectie aangenomen. Maar wat is de Staat nog in de 21ste eeuw? Wat kan hij en wat kan hij niet (meer)? Die vragen moeten beantwoord worden, alvorens wij zinvol kunnen nadenken over de vraag wat de rol van de Staat moet zijn bij het aangaan van de grote uitdagingen waarmee onze maatschappij wordt geconfronteerd.
Globalisering, europeanisering, digitalisering en vernetwerking zijn alle voorbeelden van ontwikkelingen die de mogelijkheden, onmogelijkheden en misschien wel het karakter van de staat veranderen. In de globaliserende economie concurreren staten met elkaar op het gebied van belastingen, milieuwetgeving en sociale regelingen om de gunst van multinationale bedrijven. Digitalisering maakt de samenleving grenzeloos en ongrijpbaar. Vernetwerking maakt het effectief opleggen van top-down regels steeds ingewikkelder. En door het overhevelen van staatscompetenties naar supranationale instituties bestaat ‘de Staat’ waar wij het nog altijd over hebben, misschien wel helemaal niet meer. Wat kan de Staat (of wat daarvan over is) in die veranderende contexten doen? Hoe kan hij (nog) een betekenisvolle bijdrage leveren aan het beschermen van fundamentele waarden? Om wat voor staat vraagt de 21ste eeuw? Die vragen zijn wat ons betreft cruciaal, omdat wij nog niet het begin zien van het ontstaan van een alternatief.
De Staat zelf is dan ook een actueel en relevant onderwerp voor de Staatsrechtconferentie 2023.
De Staatsrechtconferentie werd georganiseerd door de sectie Staatsrecht en Encyclopedie van de faculteit Rechtswetenschappen van de Open Universiteit. De conferentie, die gericht was op wetenschappers, praktijkjuristen en andere geïnteresseerden, vond plaats op vrijdag 8 december 2023 in Paushuize te Utrecht. Het thema van de conferentie was: ‘De staat van de Staat’.
Staatsrechtsconferentie 2021: rechtsvorming in een hypercomplexe samenleving
De jaarlijkse staatsrechtconferentie wordt dit jaar georganiseerd door het Departement Public Law & Governance van Tilburg University op donderdag 9 december. Het thema van de conferentie is ‘Rechtsvorming in een hypercomplexe samenleving’. De staatsrechtconferentie gaat in op vier snijvlakken die leiden tot (hyper)complexiteit op het vlak van rechtsvorming. Deze vier snijvlakken worden behandeld in vier respectievelijke panels, die inhoudelijk worden voorbereid door telkens twee preadviseurs, namelijk 1° Impact van evoluties in en voorbij de Trias op wetgever en rechter, 2° Meergelaagde rechtsorde: de rol van steden en gemeenten, 3° Relatie burger overheid: tegendemocratie en directe democratie, 4° Borging van legitimiteit bij rechtsvorming in complexe publiek-private netwerken. Prof. Ran Hirschl zal tevens een keynote speech geven over ‘Constitutional Studies for 2030’.
De conferentie vormt deel van een staatsrechtelijke tweedaagse in Tilburg met op donderdagavond 9 december een interview met Ernst Hirsch Ballin en op vrijdag 10 december een symposium, gevolgd door de afscheidsrede van Ernst Hirsch Ballin.
Indien u zich aanmeldt voor de conferentie, krijgt u op voorhand het boek met preadviezen toegestuurd.
Klik hier voor het programma van de conferentie.
Staatsrecht in de datasamenleving (2020)
De datasamenleving wordt gedreven door digitale technologieën en de inzet van algoritmen, die allemaal gebruik maken van grootschalige analyses van fysieke en digitale gegevens. In algemene zin staat de datasamenleving ook voor een samenleving waarin informatie centraal staat en waarin er sprake is van een groot aanbod van en een gemakkelijke toegang tot informatie. Tijdens de Staatsrechtconferentie 2020, die wegens Covid19 grotendeels digitaal plaatsvond, werd stilgestaan bij de vraag hoe het staatsrecht en de datasamenleving zich tot elkaar (moeten) verhouden. De organisatie was in handen van de Universiteit Utrecht.
Programma [wp-svg-icons icon=”file-pdf” wrap=”i”]
De economische constitutie (2019)
De grondslagen en functioneren van het economische bestel binnen de staat vormen een grotendeels onzichtbare ‘economische constitutie’ – ‘onzichtbaar’ maar wel duidelijk van invloed op het functioneren van de politieke en juridische constitutie van de staat. Tegelijkertijd lijkt die ‘economische constitutie’ zich grotendeels aan de politieke en juridische constitutie te onttrekken, zelfs als de formele constitutie wel enige aanknopingspunten lijkt te bieden voor de inrichting van de economie. In een tijdperk van globalisering en Europeanisering van de economie lijkt dit in verhevigde mate het geval. De Staatsrechtconferentie 2019, georganiseerd door de afdeling Staats- en bestuursrecht van de Universiteit van Amsterdam, was gewijd aan de vragen die dit oproept voor de beginselen van de democratische rechtsstaat.
Programma [wp-svg-icons icon=”file-pdf” wrap=”i”] | Bundel
Democratie: nieuwe ontwikkelingen (2018)
De Staatsrechtconferentie 2018 werd georganiseerd door de sectie staats- en bestuursrecht van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Tijdens deze conferentie stonden nieuwe ontwikkelingen in de democratie centraal, bezien vanuit een multidisciplinaire aanpak. Onderwerpen die aan de orde kwamen waren onder meer burgerparticipatie, verkiezingen in het tijdperk van social media, organisatieverboden, en methodologische en historische aspecten van democratie.
Programma [wp-svg-icons icon=”file-pdf” wrap=”i”]| Bundel
Globalisering als uitdaging voor nationale soevereiniteit (2017)
De Staatsrechtconferentie 2017 te Maastricht boog zich over de vraag welke betekenis soevereiniteit heeft in de hedendaagse wereld. De vraag was daarom niet alleen wat soevereiniteit is of betekent, maar ook of en hoe nationale soevereiniteit en daaraan gekoppelde democratie en legitimiteit verenigbaar zijn dan wel verenigd kunnen worden met de trends van globalisering en Europeanisering op velerlei gebied. Naast het plenaire programma werden verschillende parallelsessies gehouden, waarin presentaties werden gegeven over thema’s als de betekenis van duale legitimiteit in de EU, het begrip ‘core sovereignty’ en de overdracht van soevereiniteit.
Programma [wp-svg-icons icon=”file-pdf” wrap=”i”] | Bundel
Constitutionele mogelijkheden en beperkingen voor experimenteel handelen en experimentele wetgeving (2016)
Wet- en regelgevers staan onder toenemende druk om mogelijkheden te scheppen voor experimenteren met maatschappelijke en technologische innovaties, zoals bij alternatieve publieke of publiek-private besluitvorming, het omgaan met persoonsgegevens/‘big data’, vernieuwing in onderwijs en zorg, de inrichting van ‘smart energy grids’, en de introductie van zelfrijdende auto’s, drones, of microchip implantatie. Wetgeving moet ‘toekomstbestendig’ worden door juridische ruimte te bieden voor het beproeven van innovatieve praktijken op basis van private, publieke en publiek-private initiatieven. De vraag die tijdens deze Staatsrechtconferentie, georganiseerd door de Universiteit Twente, centraal stond is hoeveel ruimte rechtstatelijk beschouwd nog aanvaardbaar is, zoals met het oog op rechtszekerheid en rechtsgelijkheid, zeggenschap en de bescherming van fundamentele rechten. En hoe kan deze ruimte het best worden gebruikt, dat wil zeggen: in een goede balans tussen effectief en legitiem?
Programma [wp-svg-icons icon=”file-pdf” wrap=”i”] | Bundel
Koninkrijksverhoudingen: een perspectief op de toekomst (2015)
Vijf jaar na de herstructurering van het Koninkrijk der Nederlanden is het de vraag hoe het met de verhoudingen in het Koninkrijk staat. Bij het opmaken van de balans van vijf jaar staatkundige hervorming staat ook de mogelijkheid van invoering van een vorm van geschilbeslechting in de Koninkrijksverhoudingen opnieuw in de belangstelling, alsmede de uitvoeringspraktijk van de verschillende vormen van toezicht op de landsbesturen. In dat licht werd tijdens deze Staatsrechtconferentie, die werd georganiseerd door de sectie Staatsrecht van de Radboud Universiteit te Nijmegen, teruggeblikt op deze afgelopen vijf jaar, maar er werd ook vooruit gekeken: hoe kunnen de verhoudingen binnen het Koninkrijk worden verbeterd?
De architectuur van het openbaar bestuur (2014)
De Staatsrechtconferentie van 2014 werd georganiseerd door de sectie Staatsrecht van de Rijksuniversiteit Groningen en had als thema: De architectuur van het openbaar bestuur. Over collectieve en individuele besluitvorming. Collectieve besluitvorming is samen met collectieve en individuele verantwoordelijkheid een belangrijk kenmerk van het openbaar bestuur zoals dat in Nederland vorm heeft gekregen. De laatste jaren worden echter steeds meer bevoegdheden neergelegd bij eenhoofdige bestuurders. Door decentralisaties van rijkstaken, privatiseringen en schaalvergrotingsoperaties worden lokale bestuurders op afstand geplaatst van het gemeentebestuur dat zij vertegenwoordigen. Ook op het Europese niveau functionarissen die in hun nationale context gewend zijn collegiaal te besturen, in toenemende mate gedwongen worden op eigen gezag te handelen. Als gevolg daarvan dreigen verantwoordingsprocessen in het gedrang komen.
Programma [wp-svg-icons icon=”file-pdf” wrap=”i”]
Integriteit in politiek en bestuur (2013)
De Staatsrechtconferentie 2013 vond plaats in Amsterdam en werd georganiseerd door de afdeling Staats- en bestuursrecht van de Vrije Universiteit. De conferentie was volledig volgeboekt en ging van start met een prikkelende inleiding door burgemeester Van der Laan van Amsterdam. Het centrale thema van de conferentie was ‘integriteit in politiek en bestuur’, een onderwerp dat de laatste jaren volop ter discussie staat. Veelal vormen specifieke, in de media breed uitgemeten incidenten de aanleiding. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om het declaratiegedrag van bestuurders, het combineren van verschillende functies en de hoogte van inkomens in de (semi-)publieke sector, maar ook om beschuldigingen van belangenverstrengeling en corruptie.
Conferentiegids [wp-svg-icons icon=”file-pdf” wrap=”i”] | Bundel
The powers that be: op zoek naar nieuwe checks and balances (2012)
The Powers that Be was de titel van de Staatsrechtconferentie 2012, die werd georganiseerd door de afdeling staats- en bestuursrecht van de Universiteit Leiden. Tijdens deze conferentie werd stilgestaan bij de vraag of – en zo ja, waarom – de huidige constitutionele checks and balances tekort schieten. Dit vooral in het licht van het feit dat constitutioneel recht tegenwoordig voortvloeit uit vele transnationale bronnen, zoals verdragen of volkenrechtelijke besluiten die met medewerking van volkenrechtelijke of EU-organisaties tot stand worden gebracht.
Programma [wp-svg-icons icon=”file-pdf” wrap=”i”] | Bundel
Interbestuurlijk toezicht (2011)
In 2011 organiseerde de capaciteitsgroep Staats- en bestuursrecht van de Open Universiteit de jaarlijkse Staatsrechtconferentie. Als locatie werd gekozen voor de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. Het thema van de Staatsrechtconferentie 2011 was ‘Interbestuurlijk toezicht’. Dit thema is gekozen naar aanleiding van het in juli 2010 bij de Tweede Kamer ingediende wetsvoorstel tot revitalisering van het generiek toezicht. Het wetsvoorstel voorziet in afschaffing en aanpassing van bestaande instrumenten van specifiek toezicht.
Programma [wp-svg-icons icon=”file-pdf” wrap=”i”] | Bundel
Functie en betekenis van de Grondwet (2010)
Het thema van de Staatsrechtconferentie 2010 was ‘de functie en betekenis van de Grondwet: een dialogisch perspectief’ en werd georganiseerd door de Universiteit van Tilburg. Het thema was gekozen naar aanleiding van de activiteiten van de Staatscommissie Grondwet. De conferentie vatte het thema echter ruimer op dan enkel het rapport van de Staatscommissie. Zo kwam in het kader van het Tilburgse onderzoeksprogramma ‘Constitutional Dialogues’ ook een dialogische benadering van het staatsrecht terug in het programma.
De aangesproken staat (2009)
Op vrijdag 11 december 2009 organiseerde de afdeling Staats- en bestuursrecht van de Universiteit Utrecht de 36e Staatsrechtconferentie. Het thema van verantwoordelijkheid, aansprakelijkheid en immuniteit van de overheid kwam aan de orde in een breed scala van juridische sub-disciplines: het privaatrecht, het strafrecht, het bestuursrecht, terwijl er ook belangrijke internationale publiekrechtelijke ontwikkelingen werden besproken rond deze concepten. Tegelijkertijd betrof het fundamenteel constitutioneelrechtelijke leerstukken rond de positie van de staat in het geheel van de maatschappelijke betrekkingen.